Phần I: Bức tranh tổng thể - “Cầu nối” – Vươn lên từ thách thức

Lào Cai, vùng đất biên cương phía Bắc, nơi con sông Hồng khởi nguồn chảy vào đất Việt, từ lâu đã mang trong mình một vị thế chiến lược đặc biệt. Với địa hình đa dạng, văn hóa 25 dân tộc anh em đặc sắc và vai trò “cầu nối” trên hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh, tỉnh sở hữu tiềm năng to lớn để trở thành một cực tăng trưởng của cả vùng Trung du và miền núi phía Bắc.

Tuy nhiên, tiềm năng luôn song hành cùng thách thức. Là một tỉnh vùng cao với tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số lớn, nhiều địa bàn còn thuộc diện đặc biệt khó khăn, Lào Cai phải đối mặt với bài toán nan giải về phát triển kinh tế đi đôi với đảm bảo an sinh xã hội và giảm nghèo bền vững. Giai đoạn 2020-2025 đặt ra những thử thách chưa từng có: đại dịch COVID-19 làm đứt gãy chuỗi cung ứng và hoạt động giao thương, xung đột địa chính trị toàn cầu ảnh hưởng đến nguồn lực viện trợ, và biến đổi khí hậu gây ra những trận thiên tai ngày một cực đoan, mà đỉnh điểm là cơn bão lịch sử Yagy (bão số 3) năm 2024.

Trong bối cảnh đó, Đảng bộ và chính quyền tỉnh Lào Cai đã thể hiện một tầm nhìn chiến lược và sự quyết liệt trong hành động. Nhận thức rõ nguồn lực ngân sách nhà nước có hạn, tỉnh đã xác định công tác vận động viện trợ không hoàn lại từ các tổ chức phi chính phủ nước ngoài (PCPNN) là một trong những giải pháp đột phá. Đây không chỉ là việc tìm kiếm nguồn tài chính bổ sung, mà còn là con đường để tiếp thu tri thức, kinh nghiệm quản lý tiên tiến và thắt chặt tình hữu nghị, hợp tác quốc tế.

Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVI đã vạch ra con đường phát triển với 09 nhiệm vụ chủ yếu và 04 khâu đột phá. Trong đó, việc chủ động, linh hoạt trong công tác đối ngoại nhân dân, tăng cường hợp tác và vận động viện trợ PCPNN được xem là một mũi nhọn quan trọng. Kết quả đã minh chứng cho sự đúng đắn của chủ trương này. Dù đối mặt với vô vàn khó khăn, kinh tế Lào Cai vẫn duy trì đà tăng trưởng ấn tượng, ước đạt 7%/năm giai đoạn 2021-2025, thuộc nhóm đầu của vùng. GRDP bình quân đầu người dự kiến đạt 126 triệu đồng vào năm 2025, một con số đáng mơ ước so với xuất phát điểm.

Đằng sau những con số tăng trưởng vĩ mô ấy là dấu ấn không thể phủ nhận của những nguồn lực "từ tấm lòng". Các dự án PCPNN, dù quy mô lớn hay nhỏ, đã len lỏi vào từng bản làng, từng mái trường, từng trạm xá, trở thành chất xúc tác mạnh mẽ, góp phần biến những mục tiêu chiến lược của tỉnh thành hiện thực sống động.

Phần II: Kiến tạo niềm tin – Cơ chế vận động và quản lý bài bản

Thành công trong việc thu hút và sử dụng hiệu quả nguồn viện trợ PCPNN của Lào Cai không phải là ngẫu nhiên. Nó đến từ một quá trình xây dựng cơ chế, chính sách bài bản, minh bạch và sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan chức năng. Tỉnh đã tạo ra một "hệ sinh thái" thuận lợi để các nhà tài trợ quốc tế yên tâm hoạt động và cống hiến.

Trái tim của cơ chế này là Quyết định số 3375/QĐ-UBND ngày 17/9/2021 về "Chương trình tăng cường hợp tác và vận động viện trợ phi chính phủ nước ngoài của tỉnh Lào Cai giai đoạn 2021-2025". Văn bản này không chỉ là một lời kêu gọi chung chung, mà là một kế hoạch hành động chi tiết, xác định rõ mục tiêu, lĩnh vực ưu tiên và phân công nhiệm vụ cụ thể.

• Liên hiệp các tổ chức hữu nghị tỉnh Lào Cai được giao vai trò "nhạc trưởng", là đầu mối chủ trì trong việc xây dựng chương trình, tìm kiếm, vận động và kết nối tỉnh với các đối tác PCPNN tiềm năng.
• Sở Ngoại vụ đóng vai trò "người gác cổng", đảm bảo các tổ chức hoạt động tuân thủ pháp luật Việt Nam thông qua việc cấp, gia hạn, thu hồi Giấy đăng ký, đồng thời giám sát hoạt động của họ trên địa bàn.
• Sở Tài chính là "người quản lý ngân sách", thẩm định các khoản viện trợ, đảm bảo nguồn vốn được sử dụng đúng mục đích, hiệu quả và minh bạch tài chính.
• Công an tỉnh giữ vai trò đảm bảo an ninh, giám sát các hoạt động để ngăn chặn mọi nguy cơ xâm hại đến an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội.

Sự phân công rõ ràng này tạo nên một cơ chế phối hợp "bốn nhà" nhịp nhàng, xuyên suốt từ khâu vận động đến khi dự án kết thúc. Đặc biệt, Lào Cai đã rất chủ động trong việc xây dựng "Danh mục kêu gọi viện trợ phi chính phủ nước ngoài", gắn liền với định hướng phát triển kinh tế - xã hội và các chương trình mục tiêu quốc gia. Tỉnh không ngồi chờ viện trợ mà đã "đặt hàng" cụ thể những gì mình cần, tập trung vào các lĩnh vực nóng như y tế, giáo dục, phát triển nông thôn, ứng phó biến đổi khí hậu. Cách tiếp cận này giúp các dự án có tính khả thi cao, tránh dàn trải và đánh trúng nhu cầu cấp thiết của người dân.

Để hoàn thiện hành lang pháp lý, Quyết định số 14/2022/QĐ-UBND ra đời, quy định chi tiết về quy chế quản lý và sử dụng viện trợ. Điều này không chỉ giúp các cơ quan địa phương thực thi nhiệm vụ hiệu quả hơn mà còn tạo sự tin tưởng cho các nhà tài trợ về một môi trường làm việc chuyên nghiệp, minh bạch tại Lào Cai.

Nhờ cơ chế vận hành trơn tru này, dòng vốn viện trợ đã tìm đến đúng địa chỉ: những vùng khó khăn, đặc biệt khó khăn, nơi đồng bào dân tộc thiểu số, phụ nữ, trẻ em và người yếu thế đang cần sự hỗ trợ nhất.

Phần III: Dấu ấn từ những Dự án – Thay đổi cuộc sống từ gốc rễ

Giai đoạn 2020-2025, Lào Cai đã tiếp nhận 114 chương trình, dự án, khoản viện trợ với tổng giá trị cam kết lên tới 20,1 triệu USD và giá trị giải ngân ước đạt 16,6 triệu USD (tương đương hơn 430 tỷ đồng), cho thấy sức hấp dẫn và uy tín của Lào Cai trong mắt các đối tác quốc tế ngày càng tăng, bất chấp bối cảnh khó khăn chung.

Sự thay đổi về chất trong công tác vận động viện trợ được thể hiện ấn tượng khi so sánh hai giai đoạn. Nếu như giai đoạn 2013-2017 cần tới 120 khoản viện trợ để đạt giá trị cam kết 10,9 triệu USD, thì giai đoạn hiện tại, với số lượng ít hơn (114 khoản), giá trị cam kết đã tăng gần gấp đôi. Điều này cho thấy chiến lược của Lào Cai đã chuyển dịch thành công từ "số lượng" sang "chất lượng", tập trung vào các dự án có quy mô và tác động lớn hơn.

Nguồn vốn viện trợ được phân bổ hợp lý, tập trung vào 4 lĩnh vực trụ cột, tạo nên những tác động đa chiều và bền vững.

1. Xóa đói giảm nghèo và ứng phó biến đổi khí hậu (Chiếm 42,7% tổng số khoản viện trợ):

Đây là lĩnh vực được ưu tiên hàng đầu, chiếm tỷ trọng lớn nhất với 50 khoản viện trợ. Các dự án không chỉ đơn thuần là "cho con cá" mà tập trung vào việc "dạy cách câu cá" và "tạo ra ngư trường bền vững". Các tổ chức như ChildFund (Úc), Plan International (Anh), Helvetas (Thụy Sĩ) đã triển khai nhiều mô hình sinh kế hiệu quả: phát triển chuỗi giá trị nông sản bản địa (quế, chè, dược liệu), hỗ trợ kỹ thuật canh tác thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu, xây dựng các hợp tác xã kiểu mới do chính người dân làm chủ.

Đặc biệt, tác động của viện trợ PCPNN được thể hiện rõ nét nhất sau cơn bão số 3 (Yagy) năm 2024. Khi thiên tai tàn phá nặng nề, hệ thống đối tác PCPNN mà Lào Cai đã dày công xây dựng lập tức được kích hoạt. 43 nhà tài trợ và các tổ chức đã nhanh chóng chung tay hỗ trợ khẩn cấp. Những khoản viện trợ kịp thời không chỉ giúp người dân sửa chữa nhà cửa, khôi phục sản xuất mà còn là liều thuốc tinh thần vô giá, giúp họ vượt qua khó khăn, ổn định cuộc sống. Đây là minh chứng sống động cho thấy mối quan hệ hợp tác tốt đẹp đã chuyển hóa thành khả năng ứng phó và sức chống chịu mạnh mẽ của cộng đồng.

2. Giáo dục và Đào tạo (Chiếm 31,6%):

Với 37 khoản viện trợ, giáo dục được xem là chìa khóa cho sự phát triển lâu dài. Các dự án tập trung vào việc cải thiện cơ sở vật chất cho các điểm trường vùng sâu, vùng xa, cung cấp trang thiết bị dạy và học hiện đại, trao học bổng cho học sinh nghèo vượt khó, và đặc biệt là nâng cao năng lực cho đội ngũ giáo viên. Các chương trình của tổ chức Good Neighbors International (Hàn Quốc), The VinaCapital Foundation (Hoa Kỳ) đã giúp hàng ngàn trẻ em dân tộc thiểu số có cơ hội tiếp cận giáo dục chất lượng hơn, xóa bỏ rào cản ngôn ngữ và tự tin hòa nhập. Những lớp học khang trang, những thư viện đầy ắp sách, những suất học bổng thắp sáng ước mơ... chính là những viên gạch vững chắc xây dựng nên tương lai cho thế hệ trẻ Lào Cai.

3. Giải quyết các vấn đề xã hội (Chiếm 17,1%):

20 khoản viện trợ trong lĩnh vực này đã chạm đến những góc khuất của xã hội, bảo vệ những đối tượng dễ bị tổn thương nhất. Các dự án tập trung vào:

• Hỗ trợ phụ nữ và trẻ em: Nâng cao nhận thức về phòng chống bạo lực gia đình, xâm hại tình dục; hỗ trợ nạn nhân của nạn buôn bán người tái hòa nhập cộng đồng.
• Chăm sóc trẻ em mồ côi, khuyết tật: Cải thiện điều kiện sống tại các cơ sở bảo trợ xã hội, cung cấp kỹ năng sống và định hướng nghề nghiệp.
• Tăng cường quyền của người dân tộc thiểu số: Tư vấn pháp luật miễn phí, hỗ trợ thanh niên dân tộc thiểu số tiếp cận các chương trình đào tạo nghề phù hợp với nhu" cầu thị trường.

Những hoạt động này mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, góp phần xây dựng một xã hội công bằng, tiến bộ và không để ai bị bỏ lại phía sau.

4. Y tế (Chiếm 8,6%):

Dù chiếm tỷ lệ nhỏ hơn, 10 khoản viện trợ trong lĩnh vực y tế đã có những tác động quan trọng. Các chương trình tập trung vào chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em, cải thiện dinh dưỡng, phòng chống HIV/AIDS và nâng cao năng lực cho cán bộ y tế cơ sở. Nhờ sự hỗ trợ từ các tổ chức như FHI 360 (Hoa Kỳ), các trạm y tế xã đã được trang bị thêm thiết bị, các nữ hộ sinh thôn bản được đào tạo bài bản hơn, góp phần giảm tỷ lệ tử vong ở mẹ và trẻ sơ sinh, cải thiện tầm vóc và sức khỏe cho người dân.

Như vậy, chúng ta có thể thấy rằng:

Diễn biến viện trợ qua từng năm phản ánh rõ những thăng trầm mà Lào Cai đã trải qua cùng thế giới. Có thể thấy sự sụt giảm trong cam kết vào năm 2022 do ảnh hưởng kéo dài của đại dịch COVID-19 và bất ổn kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, một điểm sáng bùng nổ vào năm 2024 với giá trị giải ngân vượt trội so với cam kết, phần lớn nhờ vào sự ứng phó nhanh chóng và các khoản viện trợ khẩn cấp từ cộng đồng quốc tế sau thiệt hại nặng nề của cơn bão số 3 (Yagy).

Quan trọng hơn, nguồn vốn viện trợ đã được phân bổ một cách chiến lược, tập trung vào 4 lĩnh vực trụ cột, đúng với nhu cầu và định hướng phát triển của tỉnh, tạo nên những tác động đa chiều và bền vững. Nguồn vốn viện trợ đã được định hướng một cách chiến lược, ưu tiên giải quyết những vấn đề cốt lõi nhất của một tỉnh miền núi, trong đó lĩnh vực được ưu tiên hàng đầu, chiếm tỷ trọng lớn nhất với 50 khoản viện trợ, thể hiện quyết tâm của tỉnh và sự đồng hành của các đối tác trong việc giải quyết bài toán khó khăn nhất. Các dự án không chỉ đơn thuần là "cho con cá" mà tập trung vào việc "dạy cách câu cá" và "tạo ra ngư trường bền vững". Các tổ chức như ChildFund (Úc), Plan International (Anh), Helvetas (Thụy Sĩ) đã triển khai nhiều mô hình sinh kế hiệu quả: phát triển chuỗi giá trị nông sản bản địa (quế, chè, dược liệu), hỗ trợ kỹ thuật canh tác thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu, xây dựng các hợp tác xã kiểu mới do chính người dân làm chủ.

Đặc biệt, tác động của viện trợ PCPNN được thể hiện rõ nét nhất sau cơn bão số 3 (Yagy) năm 2024. Khi thiên tai tàn phá nặng nề, hệ thống đối tác PCPNN mà Lào Cai đã dày công xây dựng lập tức được kích hoạt. 43 nhà tài trợ và các tổ chức đã nhanh chóng chung tay hỗ trợ khẩn cấp. Những khoản viện trợ kịp thời không chỉ giúp người dân sửa chữa nhà cửa, khôi phục sản xuất mà còn là liều thuốc tinh thần vô giá, giúp họ vượt qua khó khăn, ổn định cuộc sống. Đây là minh chứng sống động cho thấy mối quan hệ hợp tác tốt đẹp đã chuyển hóa thành khả năng ứng phó và sức chống chịu mạnh mẽ của cộng đồng.

Phần IV: Nhìn thẳng vào hạn chế và vượt qua thử thách

Bên cạnh những thành tựu rực rỡ, chúng ta cũng thẳng thắn nhìn nhận những khó khăn, hạn chế trong công tác viện trợ PCPNN. Đây là một thái độ cầu thị, là tiền đề cho những bước tiến vững chắc hơn trong tương lai.

Thứ nhất, tác động từ các yếu tố bên ngoài là không thể tránh khỏi. Đại dịch COVID-19 đã làm gián đoạn các chuyến khảo sát, làm chậm tiến độ giải ngân của nhiều dự án. Cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn và các cuộc xung đột trên thế giới cũng khiến nguồn tài trợ toàn cầu bị phân tán, việc vận động viện trợ trở nên khó khăn hơn.

Thứ hai, nội lực vẫn còn những điểm cần cải thiện.

Thiếu tính chủ động: Một số cơ quan, địa phương vẫn còn tâm lý chờ đợi, chưa chủ động xây dựng các dự án khả thi, hấp dẫn để kêu gọi tài trợ.

Nguồn nhân lực mỏng: Đội ngũ cán bộ làm công tác vận động và quản lý dự án PCPNN phần lớn là kiêm nhiệm, thiếu chuyên môn sâu về kỹ năng xây dựng dự án, đàm phán và ngoại ngữ.

Hiệu quả giám sát chưa cao: Công tác giám sát, đánh giá hiệu quả thực chất của các dự án tại cơ sở đôi khi còn mang tính hình thức, chưa đo lường được tác động dài hạn.

Vấn đề "tổ chức ảo": Một thực tế đáng suy ngẫm là trong số 40 tổ chức PCPNN đã đăng ký hoạt động tại Lào Cai, có một số lượng không nhỏ không triển khai bất kỳ hoạt động nào trong thời gian dài. Điều này đòi hỏi cần có cơ chế rà soát, đánh giá hiệu quả hoạt động của các tổ chức một cách thực chất hơn.

Việc nhận diện rõ những "điểm nghẽn" này là bước đầu tiên và quan trọng nhất để tìm ra giải pháp tháo gỡ, đưa công tác viện trợ PCPNN của tỉnh lên một tầm cao mới, chuyên nghiệp và hiệu quả hơn.

Phần V: Tầm nhìn tương lai – “Chủ động, Linh Hoạt, Sáng Tạo, Hiệu Quả"

Bước sang giai đoạn mới, thế giới được dự báo sẽ còn nhiều biến động phức tạp. Nguồn viện trợ PCPNN có thể sẽ không còn dồi dào như trước. Điều này đòi hỏi Lào Cai phải có một chiến lược khôn ngoan và một phương châm hành động sắc bén hơn. Phương châm "Chủ động, linh hoạt, sáng tạo, hiệu quả" được tỉnh đề ra chính là kim chỉ nam cho giai đoạn tới.

Chủ động trong việc xây dựng quan hệ bền vững với các đối tác truyền thống, đồng thời tích cực tìm kiếm, mở rộng hợp tác với các nhà tài trợ tiềm năng mới.
Linh hoạt trong việc điều chỉnh các lĩnh vực ưu tiên cho phù hợp với tình hình thực tế và xu hướng viện trợ của thế giới, lồng ghép các vấn đề mới như chuyển đổi số, kinh tế xanh.

Sáng tạo trong việc xây dựng các dự án mang tính liên ngành, có sức lan tỏa và tác động sâu rộng, thay vì các dự án nhỏ lẻ, manh mún.

Hiệu quả trong việc quản lý, sử dụng nguồn vốn, đảm bảo mỗi đồng USD viện trợ đều mang lại giá trị tối đa cho người dân.

Để hiện thực hóa tầm nhìn này, Lào Cai rất cần sự chung tay từ tất cả các cơ quan, đơn vị từ Trung ương đến địa phương, cụ thể:

Thứ nhất, Lào Cai rất mong muốn Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam, Ủy ban công tác về các tổ chức PCPNN tiếp tục là cầu nối vững chắc, hỗ trợ giới thiệu các đối tác uy tín cho Lào Cai. Tăng cường các khóa tập huấn, bồi dưỡng để nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ địa phương.

Thứ hai, đề nghị các Bộ, ngành cần có sự phối hợp, trao đổi thông tin chặt chẽ hơn với địa phương khi triển khai các dự án viện trợ để đảm bảo tính thống nhất, hiệu quả và tránh chồng chéo.

Thứ ba, với nội tại tỉnh: Tiếp tục cải cách thủ tục hành chính, tạo hành lang pháp lý thông thoáng nhất cho các tổ chức PCPNN. Đầu tư cho công tác đào tạo, xây dựng một đội ngũ cán bộ chuyên trách, có đủ năng lực và tâm huyết với công tác đối ngoại nhân dân.

Lời kết

Giai đoạn 2020-2025 đã khép lại với những dấu ấn sâu đậm của công tác viện trợ phi chính phủ nước ngoài trên mảnh đất Lào Cai. Hơn 16,6 triệu USD được giải ngân không chỉ là một con số tài chính, mà là biểu tượng của tình hữu nghị, sự hợp tác và niềm tin. Nó đã góp phần xây nên những ngôi trường, những trạm xá, tạo ra những mô hình sinh kế bền vững và quan trọng hơn cả là thắp lên hy vọng và mang lại sự thay đổi thực chất cho cuộc sống của hàng chục ngàn người dân.

Hành trình phát triển của Lào Cai vẫn còn ở phía trước với nhiều cơ hội và thách thức đan xen. Nhưng với một nền tảng hợp tác quốc tế vững chắc, một cơ chế vận hành bài bản và một tầm nhìn chiến lược rõ ràng, có thể tin tưởng rằng dòng chảy của những "nguồn lực từ tấm lòng" sẽ tiếp tục là một động lực quan trọng, giúp Lào Cai hiện thực hóa khát vọng trở thành một tỉnh phát triển của khu vực, một cực tăng trưởng năng động và một điểm đến an toàn, thân thiện trong mắt bạn bè quốc tế.